Chapelle du Rosaire – Matisse se laaste groot werk

Die tweede in ‘n reeks van twee

Wat my so ontroer, is dat Matisse was swak in hierdie jare.  Hy het maar selde uit sy rystoel beweeg.  Die Stasies van die Kruis, wat elke katedraal en Katolieke kerk het —  die veertien tonele van Christus op die kruistog —  het Matisse met ‘n kwas aan ‘n stok vas gedoen.  Hulle is nie netjies nie;  dit lyk of ‘n kind hulle gekrabbel het.  Hulle is in skerp kontras met die fyn kunswerk van alle ander Stasies van die Kruis.  Vir my is dit amper die laaste woord in die uitbeelding van die pyn van die kruistog.

Natuurlik was Matisse op dié stadium van sy lewe wêreldbekend en almal het aandag gegee aan wat hy in sy “tweede lewe” sou doen.  Aragon, die Franse digter wat homself as ‘n ateïs beskou het, vra Matisse waarom hy ‘n Christelike kapel ontwerp.  Waarom skep hy dit nie in vrugtemark om nie?  Matisse se ander vriend Pablo Picasso wat destyds in Antibes gebly het, vra hom ook, “Vir wat ontwerp jy ‘n kapel?”  “Seker omdat ek ‘n geestelike mens is,” het Matisse teegekap.

Gestroop tot die kern – ook deel van Matisse se ontwerp

Die kapel was ‘n groot deel van Sister Jacques-Marie se lewe en dit is vir my hartverskeurend dat die fluisteringe oor haar en Matisse lelike spore in haar lewe gelaat het.  Sy is deur die Moeder van die Dominikane belet om Matisse se begrafnis in 1954 by te woon en sy is in Wes-Frankryk in ‘n kusdorp as non vir die res van haar lewe gevestig.

Ek is onseker oor hierdie eksterne tekening. Die kan ‘n toneel met Josef en Maria gewees het.

Dit is beduidend dat, al word Picasso, byvoorbeeld, as ‘n groot kunstenaar beskou, het die Franse wat ek al ontmoet het maar min respek vir hom as mens.  Met Matisse is dit anders.  Ek word nooit moeg vir die storie in sy biografie toe sy pêlle vir hom gereël het om ‘n bordeel in Tunisië te besoek.  Hy neem toe sy vrou Amelie saam om vir hom te help met die uitsoek van modelle.

Lumier – die laaste woord vir Matisse

© Willem

www.loertoer.wordpress.com

Les Semboules, Antibes

April, 2020

 

Bron

Wikipedia :  Chapelle de Rosaire

 

Beelde

Ek het glad nie meer die bronne van hierdie beelde nie.

Die Kapel – Vence Tourism 

My foto

 

“Laat dié wat in die Kapel kom genesing vind”  –  Henri Matisse (1867-1953)

Chapelle du Rosaire – Matisse se laaste groot werk

Die eerste in ‘n reeks van twee

Ek was jare gelede by dié kapel en ook die afgelope paar jaar, so klein soos dit is in vergelyking met katedrale, word dit net groter vir my.  Die dorp Vence is sowat dertig kms van Nice af, glad nie ‘n groot plek nie maar, soos met al die dorpe in dié streek, met ‘n lange en ryke geskiedenis.  En dié geskiedenis strek al van ten minste drie duisend jaar gelede toe die Kelt-Liguriërs in vrede daar gevestig is.

St Paul-de-Vence in die omtrek van die kapel

Henri Matisse, die moderne meester van kleur, kom uit die noorde van Frankryk en het hom in Nice kom vestig.  In 1941 oorleef hy ‘n kankeroperasie in Lyons.  Van toe af tot sy dood in 1954 noem hy dit sy « tweede lewe », ‘n tyd toe hy die kapel saam met Sister Jacques-Marie ontwerp het.  Hy het haar vroeg al leer ken toe hy op soek was na ‘n sieketrooster.  Hy het haar interessant gevind en sy het poseer as ‘n model (Kyk Die Vrou in Groen).  Op die tydperk van haar lewe besluit sy om ‘n non in die Dominikaanse orde te word.  Na die oorlog nader sy Matisse met ontwerpe vir brandglasvensters vir ‘n moontlike kapel.  Dit het hom beïndruk en hy het laat loop met die idee.

Die kapel wat voorheen ‘n ou stoorruimte was, is in die laat-1940s omgeskep en in 1952 ingewy.  Hoeveel van Sister Jacques-Marie se idees hy gebruik het, sal ek nie kan sê nie en dit is maar in die afgelope twintig jaar wat daar meer waardering vir haar oorspronklike bydra is.  Die sekulêre pers het tipies gespekuleer of daar ‘n verhouding tussen hulle was.  Sy het kort voor haar dood in 2003 gesê, Ja, dalk het hy my aantreklik gevind.

Die kapel self is die toonbeeld van eenvoud.  Aan die regterkant kan mens die tekening van St Dominic sien, waarna die orde vir nonne genoem is.  Aan die linkerkant die brandglasvenster wat die Boom van Lewe genoem word, onmiskenbaar Matisse se styl.

Die kapel word hoog aangeslaan as ‘n belangrike bydra aan die moderne argitektuur van gewyde geboue.  Dit is verwyder van die swaar, somber katedrale van die Middeleeue.  Dit straal lig en kleur.  En dit is Matisse.

© Willem

www.loertoer.wordpress.com

Les Semboules, Antibes

April, 2020

 

Beelde

Die beld van Matisse en die non is Getty Images

Die bron van die ander sal ek nie meer kan sé nie.

Onder, my foto

Hierdie tekening van Matisse aan die buitemuur van die kapel is weereens in die styl van eenvoud – ‘n Moeder en Kind.  Daar is al baie oor die derde figuur gespekuleer.  Is dit Josef?  Is dit ‘n “self-portret” wat kunstenaars, onder andere Michelangelo, dikwels gedoen het?  Toe sy ateïstiese vriende Picasso en Aragon hom vra waarom hy ‘n kapel ontwerp, was sy antwoord dat hy hierdie geestelike werk moet doen.   Neem in ag dat die tekeninge in die kapel en dié inkluis met ‘n kwas aan die einde van ‘n lang stok gedoen is.  Hy kon nie veel tyd op die been deurbring nie.

 

Die Sigeuners

Op my stappie een middag sien ek op die oop stuk grond tussen die pad en die woud ‘n aantal karavane, almal dieselfde moderne model en elkeen wit.  Ek besef dat dit sigeuners moet wees.  Ek het groot belang gehad.  Sal dit nou nie interessant wees om met hulle te gesels nie?  By die huis noem ek dit vir Claudie.  Haar reaksie, neem ek aan, was die standaard Franse reaksie teenoor hierdie rondreisende gemeenskappe:  “O nee, jy gaan nie ná aan hulle nie.  Daar is kriminele onder die gitanos.  Hulle sal jou oorrompel en besteel.  Die munisipaliteit moet ontslae raak van hulle.”

Ek vind dit vreemd.  My ervaring van sigeuners in Suid-Afrika was maar skrams  –  “Madame Rose” in ‘n karavaan op die buitewyke van die dorp, waar sy jou tarot-kaarte of ‘n handpalm sou lees, of jou toekoms in ‘n kristalbal te ondersoek.  Vir my was dit iets eksoties wat kleur aan ons vaal stofstrate verleen het.

In Frankryk, wys Claudie op die gitanos in die media, hoofsaaklik sangers.  Kenji is ‘n voorbeeld, ‘n mooi bebaarde jong man, populêr onder die jong mense.

Oor die jare kry mens fragmente oor die sigeuners, or Romi, soos hierdie gemeenskappe ook genoem word.  Daar is duidelik ‘n poging in die media om die gitanos kans te gee en erkenning te verleen.  Gewoonlik het die mense baie talent.

Jy kan oor die sigeuners op die internet lees.  In die letterkunde van Europa is daar veel oor sigeuners, seker omdat hulle kleurvolle mense is, musikaal en hartstogtelik.  Daar is ‘n 1,500-jaar geskiedenis.  Die etniese navorsers stel vas dat die DNS van hierdie mense asook hulle tale ooreenstem met dié van Hindustan.  In hulle westelike migrasies oor die eeue het hulle eers tyd in Egipte deurgebring; aldus, die Engelse naam gypsies.

Daar is ‘n brutale ironie:  na jare se navorsing word die sigeuners as Indo-Ariaans geken.  Die woord “Ariaan” was natuurlik deur die Nazis gebruik om hulle rein bloed aan te dui.  Hulle het gepoog om volksmoord op die sigeuners te pleeg, of in die doodskampe of deur spontane teregstellings in verlate streke.  Die skattings staan op min of meer 220,000 sterfdes, maar party meen die syfer is hoër.

As die sigeuners van Europa, en later Noord- en Suid-Amerika, interessante mense is, weier van hulle om met lokale bevolkings te assimileer.  Hulle stuur, byvoorbeeld, nie hulle kinders na die lokale skole toe nie.  Hulle verkies op hulle self met die tradisies op te voed en hieroor is daar vurige trots.  Hulle word vaagweg met die Katolieke Kerk assosieer en Sara is hulle heilige, die swart bediende-vrou wat met Maria, moeder van Christus, Maria Magdelena en Josef van Arimatea by die Camargue in  suidelike Frankryk aangeland het.  So lui die legende.

Dit is seker verstaanbaar dat ek nie die standaard Franse houding oor sigeuners deel nie.  Ek ontdek voortdurig hoeveel musiek wat ek liefhet van hulle afkomstig is.  Dit is veral waar vir flamenco.  Met populêre musiek is daar Gypsy Kings, ‘n Franse groep met ‘n fassinerende familiegeskiedenis.  En dan, op die kruin, is daar Manitas de Plata, die Hande van Platinum.  Hierdie man, ongeletterd en trots daarop, word as die grootste flamenco-kitaarspeler beskou.  Met ‘n gelaat van kransrotse, is hy ‘n musikale tsoenami.

© Willem

http://www.loertoer.wordpress.com

Les Semboules, Antibes

Julie, 2020

 

Bron

Wikipedia Gypsies

André Brink:  Midi  (Tafelberg, 1966)  

 

Beelde

My grafieke

 

Die Pes – die storie word waar

Die tweede pos in ‘n reeks van twee

Dalk is ek oor die huidige epidemie swartgallig.  In Italië waar die hele nasie in “kwarantyn” is dws. hulle moet by die huis bly, staan mense op balkonne en sing arias uit operas, speel jazz op kitare en skree vir mekaar oor die leë straat daaronder.  Dalk kry jy nie die mens onder nie, veral nie die Italianers nie.

Maar dit is die feite, nie die spekulasies, wat my en die wêreld tot erns stem.  Ek skryf ‘n brief aan my vriend in Suid-Afrika  –  Nee, sê hy, daar’s net een geval en dit is in Nigerië.  Twaalf uur later skryf hy terug:  daar is nou een geval.  Die volgende oggend is dit twee.  Na tien dae is ver oor ‘n honderd.   Ek wil nie dink wat kan gebeur as dit onbeheers die townships ingaan nie.

In die Côte d’Azur, die streek waar ek my bevind, neem die gevalle twintig op ‘n dag toe, seker omdat ons so ná aan die Italiaanse grens is.  Jy sien nie maskers op straat nie.  Nog nie.  Maar die “klein” dinge word groter:  sal ek veilig op die bus stad toe kan ry, vir my doktersafspraak?  Op televisie voer die dinkskrums debat oor ‘n moontlike ineenstorting van die ekonomie wêreldwyd.

Waar sal die wêreld, Suid-Afrika, Frankryk, ek, oor ‘n maand wees, oor ses maande?  Ek was nog nooit so bewus van wat in my liggaam aangaan nie  –  elke pyn, elke hoes, elke nies, elke watookal.  As ek hierdie ding opdoen, sal dit vir my partenaire Claudie, wat reeds sieklik is, die dood beteken?

Soos almal, klou ek aan enige troos wat daar kan wees.  In die tagtigerjare is dit Franse dokters en navorsers wat die retrovirale medikasie vir VIGS ontdek het.  Ons het nog nie die antwoord op VIGS nie, maar dit is so te sê onder beheer.  In 1918 het die Groot Griep meer lewens wêreldwyd geëis as wat in die Eerste Wêreldoorlog verloor is.  Dit het ons redelik onder beheer.  Sal navorsers en dokters weer die ding doen?

©  Willem

http://www.loertoer.wordpress.com

Les Semboules, Antibes

Maart, 2020

 

Beeld

My tekening 

 

Die Pes – die storie word waar

Die eerste pos in ‘n reeks van twee

Dit is ‘n ongewone situasie waarin ek myself bevind.  Aan die eenkant, is ek in Frankryk wat vandag [13.3.20] twee duisend, twee honderd een en tagtig gevalle van die corona-virus het.  Ag-en-veertig mense is al dood.  Oor die wêreld raak die epidemie oor die honderd lande.

Aan die anderkant, lees ek vir die tweede keer Piet de Jager se 2012 vertaling van die Franse skrywer-filosoof Albert Camus se La Peste  wat in 1947 verskyn het.  Dadelik erken ek in die verhaal wat ek nou beleef  –  die agterdogtige lyftaal van mense as jy hulle ontmoet, die amper-bladskud, die veilige afstand.  Skielik is die storie waar.  Die vertaling van Piet de Jager self is uitmuntend.  Die styl is verhewe, gepas vir die erns van die kroniek van ‘n epos.

Camus noem die plae van die Algeriese kusstad Oran wat hulle in die geskiedenis geteister het, maar nooit op die skaal wat hy in sy verhaal beskryf nie.  Ek vergelyk:  die plaag van Oran, soos die plaag van die Swart Dood (1346-1353), word deur rotte (en hulle vlooie) gedra;  huidig in Frankryk is daar nie rotte nie – die plaag is onsigbaar in die spasies tussen mense.  Onsigbaar en dodelik.

Ek voel amper asof ek beland het in ‘n Hollywood-toneel van ‘n futuristiese film oor die apokalips  –  die leë hoofweë in China, in Italië;  die leë skole en strate; die verlate stadspleine voor die welbekende monumente.  Word die stede “skim stede”, soos ‘n kommentator op televisie dit beskryf het?  Kruip mense weg of is hulle al dood?  Die skeptici oor die implikasies van die pandemie word stiller.  Die president van die VSA verander van sy ongeërgde, oor-die-skouer houding oor die saak en verbied Europieërs vir ‘n maand.

Soos almal, dink ek na.  Sê nou net die virus bereik nie ‘n piek nie, soos epidemoloë ons probeer troos.  Sê nou net dit het nie ‘n einde nie en wis geleidelik die mensdom uit.  Dalk bly daar klein geïsoleerde groepe mense oor, soos die Neanderthal geslagte voor ons.  Beskawing, soos ons dit ken, sal verdwyn.

©  Willem

http://www.loertoer.wordpress.com

Les Semboules, Antibes

Maart, 2020

 

Beelde

Frederic Daty

 

 

Stiergeveg

 

Dit is jare vandat ek by die Plaza de Toros in Madrid ‘n stiergeveg bygewoon het.  My vrou het geweier om te gaan — “ek kan daai wreedheid nie aanskou nie.”  Ek gaan toe, en oortuig myself dat dit bloot nuuskierigheid was.  Lewenslank het ek van stiergevegte gehoor, gelees wat skrywers daaroor te sê het en, soos flamenco-musiek, is dit die siel van Spanje.

Plaza de Toros, Madrid, watertint deur Picasso

Ek onthou die spronge, soos ‘n wilde perd, van daardie bul met sy binnekoms, die swaai van sy reuse horings, diekant toe, daai, asof hy die vyand in die wind kan ruik.  Dan, die picadors, party op perde, met hulle spiese wat wonde op die bul se romp maak sodat die swaard, die estoque, makliker uiteindelik binnetoe kan sink.  Dan, die matador, ‘n beeld van verfynde uittarting.

Die Picadors

 

Die matador neem oor

Wat ek onthou, was die balletagtige ratsheid, wanneer hy hom net buite die swaai van die vlymskerp horings lig.  Hy was ‘n onvergeetlike kombinasie van grasie en uitdaging, met die dood elke oomblik voor sy oë.  Hy neem twee, drie lanserings van die estoque in die bebloede romp in voordat die bul letterlik, simbolies, knieë toe sak.

Hoe kan ek myself nou, jare later, met die wreedheid vereenselwig?  Ek het besluit dat om dit te verdoem, is om die lange geskiedenis hiervan, dalk tien duisend jaar, te vereenvoudig.  En dan kan sulke verdoemenis nie van ‘n vleiseter kom nie.  Maar om te dink aan die verskynsel, soos talle voor my, sien mens die brutaliteit gevleg met die tydlose poësie — twee magte, een donker, oer; die ander, ‘n verfynde gees.  Die gebeurtenis bly sit in my.  Dit het vir my jare geneem om te verwoord waarom ek die stiergeveg nie kan verdoem nie.

 

© Willem van der Walt

www.loertoer.wordpress.com

Les Semboules, Antibes

Februarie, 2020

 

Beelde deur Pablo Picasso

Foto  – bron verloor

 

Die bloed, die asem van die bul, die vrees van die mens, die doodsteek

 

 

 

Die skaduwee verleng

Dit is Woensdag die vierde Maart, 2020.  Ek is in Antibes, ‘n ou Middellandse See kusstad in die suide van Frankryk.  Toe ek voor Kerfees verlede jaar na die drie maande in Suid-Afrika terugkeer, hoor ek vir die eerste keer van die corona-virus of Covid-19 gehoor.

Dit was nuus ‘n verre land –  die arme Chinese.  Oor weke het die prentjie verander – teen die einde Januarie is die eerste bevestigde gevalle aangekondig;  teen die middel Februarie is daar ses gevalle in die land, teenoor China se 30,000.  In Frankryk het mense gefrons, maar tog veilig gevoel.

Laat-Februarie word die eerste dood aangekondig en ‘n dag of twee gelede, die tweede.  Huidig is daar 130 gevalle.  Ek het myself hier in die Cote d’Azur getroos:  ons het net twee gevalle.  Vanoggend toe ek op die internet kyk, sien ek dis agt gevalle.  Op Franse televisie is die onderwerp van die dinkskrums net op die virus gefokus, tesame met nasionale waarskuwings, advies en dokumentére films.

Skielik is die lewe onsekuur.  Op die internasionale kanale, sien ek die leë skole van China, die hoofweë, stil en verlate.  Kruip hulle weg of is hulle dood?  Ek dink na:  ek is die massas by die lughawens Dubai en Nice deur;  ek het met die wêreld tougestaan by die Nice Prefecture vir die vernuwing van my visa  –  alles kontak met moontlike draers van ‘n aansteeklike siekte.

Ek en Claudie kyk na mekaar.  Broei daar ‘n kiem in my wat haar kan aansteek?  Dié wat weet sê my dit is onwaarskynlik.  Maar dis ‘n stryd tussen wat die kop weet en wat die hart in elk geval gaan vrees.

Waar staan die wêreld oor drie maande, Suid-Afrika, ek?

 

© Willem

http://www.loertoer.wordpress.com

Les Semboules, Antibes

4de Maart, 2020

 

Nota

Ek troos my seker met die vergelyking van die Swart Dood of Pestilensie in 1346-1353 in Europa toe twee-derdes van die bevolking gesterf het.  Die Groot Griep van 1918 is nog ‘n geval.  Ons hét mos beskerming van moderne kennis.  Of hoe?  Of hoe?  Ons hét mos.